जापानमा बसोबास गर्ने नेपालीहरू: जीवनशैली, चुनौती र सामाजिक अवस्था

भाग १: नेपाली आप्रवासीको पृष्ठभूमि, इतिहास र जनसंख्या विवरण

प्रस्तावना

वैश्वीकरण र अन्तर्राष्ट्रिय आप्रवासनको गतिशीलताले संसारभर विभिन्न राष्ट्रहरूमा नेपालीहरूको उपस्थिति उल्लेख्य बनाएको छ। तीमध्ये जापान एक त्यस्तो गन्तव्य हो, जहाँ पछिल्लो दुई दशकमा नेपाली आप्रवासीहरूको उल्लेखनीय वृद्धि भएको छ। शिक्षा, रोजगारी, व्यवसाय र अवसरको खोजीमा जापान आइपुगेका नेपालीहरू अहिले जापानी समाजको अभिन्न अङ्ग बनेका छन्। यद्यपि, उनीहरूको जीवनशैली, सांस्कृतिक रूपान्तरण, श्रम तथा सामाजिक चुनौतीहरूको अध्ययन अझै पनि अपूरो छ। यस लेखश्रृंखलामार्फत हामी जापानमा नेपाली आप्रवासीहरूको जीवनका विविध पक्षहरूलाई गहिरो रूपमा विश्लेषण गर्नेछौं।

१.१ जापानमा नेपालीहरूको आप्रवासनको ऐतिहासिक पृष्ठभूमि

नेपालीहरूको जापानमा आप्रवासन विशेषगरी सन् १९९० पछि तीव्र भएको पाइन्छ। बहुदलीय प्रजातन्त्रको स्थापनासँगै विदेश जाने चाहना र क्षमता नेपाली समाजमा तीव्र गतिमा फैलियो। जापानमा त्यति बेलासम्म केही गोर्खा सैनिक र विद्यार्थीहरू मात्र थिए। सन् २००० पछि जापान सरकारको प्रवासी श्रमिक र विद्यार्थीमैत्री नीतिहरू लागू भएसँगै नेपालबाट ठूलो संख्यामा विद्यार्थी, प्रशिक्षार्थी र श्रमिकहरू जापान पुग्न थाले।

प्रारम्भिक चरण (१९८०–२०००)

• प्रारम्भिक रूपमा नेपालीहरू जापान अध्ययनको उद्देश्यले पुगेका थिए। जापानी भाषा सिक्ने र प्रविधिमा दक्षता हासिल गर्ने चाहना प्रमुख थियो।

• त्यसबेलाका विद्यार्थीहरू प्रायः सरकारी छात्रवृत्तिमा जाने गर्थे र अत्यन्तै सानो समुदाय थिए।

मध्य चरण (२०००–२०१०)

• यो चरणमा भाषा विद्यालयमार्फत विद्यार्थीहरू अत्यधिक संख्यामा जापान जान थाले।

• निजी एजेन्टहरूद्वारा भाषा विद्यालयमा भर्ना गराइने क्रम तीव्र भयो।

• धेरै नेपालीहरूले होटल, रेष्टुराँ, निर्माण क्षेत्र, सफाइ सेवा जस्ता क्षेत्रमा अंशकालिक कामहरू गर्न थाले।

हालको अवस्था (२०१०–हालसम्म)

• जापानमा नेपाली जनसंख्या तीव्र रूपमा बढेको छ।

• विविध श्रमिक भिसा (विशेष सीप भिसा – Tokutei Ginou), प्रशिक्षार्थी कार्यक्रम (技能実習制度), स्थायी बसोबास भिसा, विद्यार्थी भिसा, पारिवारिक पुनर्मिलन भिसा आदि मार्फत नेपालीहरूको आगमन भइरहेको छ।

• नेपाली व्यवसाय, रेष्टुराँ, किराना पसल, पर्यटन सेवा, ट्रान्सलेसन एजेन्सीहरू जापानभर फस्टाउँदै गएका छन्।

१.२ जनसंख्या विवरण र प्रमुख बसोबास क्षेत्रहरू

कुल जनसंख्या (२०२५ सम्म)

• जापानमा बसोबास गर्ने नेपालीहरूको कुल संख्या २,३०,०००+ अनुमान गरिएको छ।

• जापानमा दक्षिण एसियाली मुलुकहरू मध्ये नेपालीहरूको संख्या सबैभन्दा बढी छ।

• तीमध्ये ६०% भन्दा बढी व्यक्तिहरू ३० वर्षभन्दा कम उमेरका छन्।

लिङ्ग र उमेर समूह

• प्रारम्भिक चरणमा पुरुषहरूको संख्या बढी थियो, तर पछिल्ला वर्षहरूमा महिला र बालबालिकाको संख्या उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ।

• धेरै परिवारहरू पुनर्मिलन प्रक्रियामार्फत जापानमा पुनः एकत्र भएका छन्।

प्रमुख बसोबास क्षेत्रहरू

जिल्ला/शहर	नेपाली जनसंख्या (अनुमान)	विशेषता
टोकियो	५०,०००+	भाषा स्कूल, व्यवसाय र प्रशासनिक काम
चिबा	२५,०००	नेपाली किराना, समुदाय केन्द्र
सैतामा	२०,०००	निर्माण, गाडी मर्मत कार्य
ओसाका	१५,०००	खाना व्यवसाय, श्रमिक बजार
आइची (नागोया)	१०,०००+	उद्योग, भाषा स्कूल
फुकुओका	५,०००	सानो व्यवसाय र介護 क्षेत्र
ओकिनावा	२,०००	खेतीपाती, सेवा क्षेत्र

१.३ आप्रवासनका प्रमुख कारणहरू

नेपालीहरूले जापान जानुको प्रमुख कारणहरू यस प्रकार छन्:

१.३.१ शिक्षा

• जापानमा अध्ययन गर्ने चाहना प्रमुख आकर्षणको केन्द्र हो।

• जापानी भाषा सिकेर उन्नत शिक्षा प्राप्त गर्ने र प्राविधिक दक्षता हासिल गर्ने विचारले युवाहरू जापान जान्छन्।

१.३.२ रोजगारी

• नेपालमा बढ्दो बेरोजगारी र कम आम्दानीका कारण विदेशमा काम गर्ने प्रेरणा हुन्छ।

• जापानमा न्यूनतम पारिश्रमिक पनि नेपालको तुलनामा धेरै हुने भएकाले युवाहरू रोजगारीका लागि आकर्षित हुन्छन्।

१.३.३ आर्थिक सुधार

• परिवारको आर्थिक स्थितिमा सुधार ल्याउने, ऋण तिर्ने, घर बनाउन सक्ने उद्देश्यले आप्रवासन गरिन्छ।

१.३.४ सामाजिक प्रतिष्ठा

• जापान जानु सफलताको सूचकको रूपमा लिइन्छ; परिवार र समाजमा सामाजिक प्रतिष्ठा बढ्ने अपेक्षा रहन्छ।

१.३.५ भिजा प्रक्रिया सजिलो हुनु

• विद्यार्थी र विशेष सीप भिसाको प्रक्रिया तुलनात्मक रूपमा सहज रहेकोले एजेन्टमार्फत प्रक्रिया गर्ने प्रचलन छ।

१.४ नेपाली समुदायको संगठन र सामाजिक जालो

जापानमा नेपाली समुदायले विभिन्न संगठनहरूको स्थापना गरेका छन् जसले आपसी सहयोग, सांस्कृतिक आदानप्रदान र समस्याहरूको समाधानमा योगदान पुर्‍याउँदै आएका छन्।

प्रमुख संगठनहरू

• NRNA – Japan (Non-Resident Nepali Association, Japan)

• Nepalese Association in Japan (NAJ)

• Nepalese Student Association, Japan (NESAJ)

• Nepali Janasamparka Samiti – Japan

• Nepali Women’s Association in Japan

कामहरू

• आप्रवासीहरूको हकहित संरक्षण

• नेपाली सांस्कृतिक कार्यक्रम आयोजना

• भाषा र श्रम कानुनसम्बन्धी जानकारी प्रवाह

• आपतकालीन सहयोग र उद्धार

१.५ निष्कर्ष (भाग १)

जापानमा नेपाली आप्रवासनको इतिहास छोटो भए पनि द्रुत र गहिरो छ। नेपालबाट जापान पुग्नेहरूको संख्या वर्षेनि वृद्धि हुँदै गएको छ। उनीहरूको बसोबास क्षेत्र, पेशागत वितरण र आप्रवासनको कारणहरूले स्पष्ट देखाउँछ कि जापान अब नेपालीहरूको लागि एउटा महत्त्वपूर्ण आप्रवासन गन्तव्य भएको छ। यद्यपि, यो केवल प्रारम्भिक पृष्ठभूमि हो—आउँदा भागहरूमा हामी जापानमा बस्ने नेपालीहरूको दैनिक जीवनशैली, सामाजिक चुनौती, भाषा समस्या, श्रमशक्ति शोषण, महिला र बालबालिका, शिक्षा, स्वास्थ्य सेवा, संस्कृति र भावी सम्भावना आदिबारे विस्तृत अध्ययन गर्नेछौं।

भाग २: जापानमा नेपालीहरूको जीवनशैली र संस्कृति

२.१ नेपाली जीवनशैली: घर–परिवारदेखि रोजगारीसम्म

२.१.१ आवासीय शैली

जापानको जीवनशैली नेपाली समाजको जीवनशैली भन्दा निकै भिन्न छ। जापानमा बसोबास गर्ने अधिकांश नेपालीहरूले सुरुमा साझा कोठा, साझा अपार्टमेन्ट, वा डर्मेटरीमा बस्ने गर्छन्।

• विद्यार्थीहरू:

  • धेरै नेपाली विद्यार्थीहरू २–४ जनाको समूहमा साझा कोठा भाडामा लिएर बस्छन्।

  • आवासमा सिमितता, कोठा सानो, भाडा महँगो हुन्छ (¥३०,०००–६०,००० प्रतिमहिना)।

• श्रमिकहरू:

  • काम गर्ने स्थान नजिकै सस्तो अपार्टमेन्ट खोज्ने चलन छ।

  • निर्माण, होटल वा कृषि क्षेत्रमा कार्यरत श्रमिकहरू प्रायः कम्पनीले उपलब्ध गराएको डोर्मेटरीमा बस्छन्।

• परिवारसहित बस्नेहरू:

  • बच्चासहित बस्ने नेपालीहरूले १LDK वा २LDK अपार्टमेन्ट भाडामा लिन्छन्, जहाँ बच्चाको स्कुल, अस्पताल र नेपाली सामुदायिक पहुँच सहज होस् भन्ने सोच हुन्छ।

२.१.२ आहार–विहार

नेपाली खाना संस्कृतिको जापानमा गहिरो प्रभाव परेको छ। नेपालीहरूले घरमा नै परम्परागत खाना पकाउने गर्छन्।

• दाल–भात–तरकारी: अधिकांश नेपालीहरूको दैनिक भोजन यही हो।

• जापानमा भारतीय र दक्षिण एशियाली किराना पसलहरूबाट चामल, दाल, मसला, गहुँ आदि उपलब्ध हुन्छ।

• धेरै नेपालीहरूले नास्ता र खाना घरमै पकाउँछन् किनभने बाहिर खान महँगो पर्छ।

विशेष भोजन बानीहरू:

भोजन/वस्तु	पहुँच	विशेषता
चामल	सहज	जापानी चामल अलिक फरक हुने
दाल	मध्य	नेपाली पसलबाट आउनुपर्ने
अचार, मसला	सहज	नेपालबाट ल्याउने वा नेपाल पसलबाट किन्नु पर्ने
मासु	सहज	स्थानीय सुपरमार्केटमा किन्न पाइने

२.१.३ पोशाक र जीवनशैली

• अधिकांश नेपालीहरू दैनिक जीवनमा जापानी पोशाक शैली अवलम्बन गर्छन् (जीन्स, कोट, टिशर्ट, कार्य पोशाक)।

• चाडपर्वमा, नेपाली महिलाहरू साडी, कुर्ता–सुरुवाल, पुरुषहरूले दौरा–सुरुवाल, टोपी आदि लगाउँछन्।

• धेरैजसो नेपालीहरू कम्पनी वा स्कूल ड्रेस पालना गर्छन्।

२.१.४ रोजगारी र कामको दिनचर्या

नेपालीहरूको कामको समय, थकाइ, मानसिक दबाब र श्रमशक्ति निकै व्यस्त हुन्छ।

• विद्यार्थी:

  • अध्ययनपछि अंशकालिक काम (コンビニ, होटल, रेष्टुराँ, कुरियर सेवा)

  • दैनिक ४–८ घण्टा काम, सप्ताहमा २८ घण्टा कानुनी रूपमा अनुमत

• श्रमिक:

  • Tokutei Ginou वा Gino Jisshuu अन्तर्गत पूर्णकालिक काम

  • धेरैले ८–१२ घण्टा काम गर्छन्, कहिलेकाहीँ ओभरटाइम पनि हुन्छ

२.२ संस्कृतिक आदानप्रदान र संरक्षण

२.२.१ नेपाली पर्व र चाडपर्व

जापानमा रहेका नेपालीहरूले आफ्नो संस्कृति र चाडपर्वलाई जीवित राख्न सक्रिय छन्। विशेषतः:

• दशैं र तिहार:

  • टोकियो, चिबा, ओसाका आदि शहरहरूमा सामूहिक रूपमा टिका, फूल, देउसी–भैलो कार्यक्रम आयोजना गरिन्छ।

  • जापानी साथीहरूलाई पनि निम्तो दिइन्छ, संस्कृतिक आदानप्रदान गरिन्छ।

• तिज:

  • नेपाली महिलाहरू तिज गायक–बाजाका साथ उत्सव मनाउँछन्।

  • सामूहिक कार्यक्रमहरूमा नाच, भजन, पूजाका कार्यक्रम हुन्छन्।

• नेपाल दिवस, Buddha Jayanti, होली:

  • नेपाली समुदाय, संघ–संस्थाले आयोजना गर्ने यी कार्यक्रममा जापानीहरूको पनि उल्लेखनीय सहभागिता हुन्छ।

२.२.२ भाषा

• घरभित्र नेपाली भाषा बोल्ने प्रचलन छ।

• तर, बालबालिका जापानी स्कूल जाने भएकाले उनीहरू नेपाली भाषा सिक्न पछि पर्छन्।

• समुदायले नेपाली भाषा कक्षा, नेपाली बालभाषा विद्यालय सञ्चालन गर्दैछन्।

२.२.३ धर्म

• नेपालीहरू मुख्यतया हिन्दू, बौद्ध र केही क्रिश्चियन धर्म मान्छन्।

• जापानमा साना मन्दिर, गुम्बा, चर्च स्थापना गरिएका छन्।

• साप्ताहिक पूजा, सत्सङ्ग, ध्यान आदि गतिविधि गर्ने चलन बढ्दो छ।

२.३ सामाजिक सम्बन्ध, आत्मीयता र सामूहिकता

२.३.१ नेपाली समुदायको आत्मीयता

• जापानमा नेपालीहरूले नचिनेका भए पनि "तपाईं पनि नेपालबाट हो?" भन्ने प्रश्नबाट चिनजान सुरु हुन्छ।

• यसले सामूहिकता, आत्मीयता र आपसी सहयोगको भावना जन्माउँछ।

२.३.२ विवाह र पारिवारिक सम्बन्ध

• धेरैजसो नेपालीहरू नेपालमै विवाह गरेर जापान ल्याउँछन्।

• केहीजना जापानी नागरिकसँग विवाह गरेका नेपालीहरू पनि छन् (मुख्यतः महिला)।

• अन्तर्विवाह भए पनि भाषा, संस्कृति र व्यवहारमा चुनौती देखिन्छ।

२.३.३ सामाजिक संजाल र डिजिटल आत्मीयता

• नेपालीहरू Facebook, Viber, WhatsApp, YouTube मार्फत एक–अर्कासँग जोडिन्छन्।

• जापानमा बसेका लोकप्रिय YouTube च्यानलहरूले जापानी जीवनशैली, कामको अनुभव, एजेन्टबाट ठगिने घटनाहरू, भिसा प्रक्रिया आदिबारे जानकारी दिन्छन्।

२.४ जापानी संस्कृतिमा समायोजन

२.४.१ समयपालन

• जापानको “時間厳守” संस्कार नेपालीहरूको लचिलो समय व्यवस्थापन संस्कारसँग विरोधाभासमा पर्छ।

• तर, धेरै नेपालीहरूले अब समीक्षा, सुधार र जापानी अनुशासन अनुसार जीवनशैली बनाएका छन्।

२.४.२ स्वच्छता र नियमपालन

• जापानमा कचरा व्यवस्थापन, पङ्क्ति अनुशासन, ट्राफिक नियम कडाइका साथ पालना गरिन्छ।

• नेपालीहरूले समयक्रममा यी बानीहरू सिक्दै, सुधार गर्दै, समायोजन गर्दै गएका छन्।

२.५ निष्कर्ष (भाग २)

जापानमा बसोबास गर्ने नेपालीहरूको जीवनशैली अहिले स्थायित्वतर्फ उन्मुख हुँदै गएको देखिन्छ। नेपालीहरूले जापानी संस्कृति र नियमहरूलाई स्वीकार गर्दै आफ्नो मौलिक पहिचान पनि जोगाइरहेका छन्। उनीहरूको खानपान, आवास, संस्कार, सामाजिकता र परम्परा जापानमा समेत निरन्तर बाँचिरहेको छ। समायोजन, सामूहिकता र लचकता नेपाली आप्रवासीहरूको प्रमुख विशेषता बनेको छ।

भाग ३: जापानमा नेपालीहरूको मुख्य चुनौतीहरू: भाषा, श्रम र सामाजिक जीवन

३.१ प्रस्तावना

जापानमा नेपालीहरूको संख्या बढ्दै जाँदा उनीहरूको उपस्थिति केवल सांख्यिकीय मात्रै होइन, सामाजिक, आर्थिक र संस्कृतिक दृष्टिले पनि प्रभावशाली बन्दै गएको छ। तर, जापानी समाजमा समावेशी बन्ने प्रक्रिया सहज छैन। यहाँ बसोबास गर्ने नेपालीहरूले भाषा, रोजगारी, भेदभाव, सामाजिक अलगाव, मानसिक स्वास्थ्य, शिक्षा, आवासजस्ता बहुआयामिक चुनौतीहरूको सामना गरिरहेका छन्। यो भागमा ती चुनौतीहरूको गहिरो विश्लेषण गरिन्छ।

३.२ भाषा समस्या: सबै चुनौतीको जरा

३.२.१ जापानी भाषाको जटिलता

जापानी भाषा लेखनमा तीनवटा लिपि (Hiragana, Katakana, Kanji) प्रयोग हुने भाषा हो, जसमा:

• Kanji अत्यन्त जटिल हुन्छ र वयस्कहरूले पनि दशकौं अभ्यास गर्नुपर्ने हुन्छ।

• 敬語 (Keigo) प्रयोग अनिवार्य हुने हुँदा, भाषा बुझ्ने मात्र होइन, सुसंस्कृत रूपमा प्रयोग गर्नुपर्ने हुन्छ।

३.२.२ प्रभावहरू

क्षेत्र	प्रभाव
काम	आदेश बुझ्न नसक्दा गल्ती हुन्छ, काम गुमाउने खतरा
अस्पताल	स्वास्थ्य जानकारी बुझ्न समस्या, औषधि प्रयोग गलत हुनसक्ने
कागजी प्रक्रिया	वीजा, बैंक, बीमा जस्ता प्रक्रिया बुझ्न कठिन
शिक्षा	नेपाली बालबालिकाले जापानी स्कूलमा असमझदारी र अपहेलना भोग्ने

३.२.३ समाधान प्रयास

• सामुदायिक नेपाली संस्थाहरूले निःशुल्क भाषा कक्षा सञ्चालन गरिरहेका छन्।

• केही नगरपालिका (市役所) ले 多言語通訳サービス उपलब्ध गराउन थालेका छन्।

३.३ श्रम क्षेत्रका चुनौतीहरू

३.३.१ Tokutei Ginou र Gino Jisshuu अन्तर्गत समस्या

技能実習制度 (Technical Intern Training Program) र 特定技能制度 (Specified Skilled Worker) अन्तर्गत काम गर्ने नेपालीहरू प्रायः शोषणमा पर्छन्।

प्रमुख समस्याहरू:

• लामो काम समय (१०–१२ घण्टा दैनिक), तर कम तलब

• ओभरटाइममा तलब नपाउने, छुट्टी नपाउने

• गालीगलौज, मानसिक दवाब

• सामाजिक सुरक्षा प्रणालीको जानकारी नहुनु

• कम्पनीको इच्छा अनुसार जब परिवर्तन गर्न नपाउने

३.३.२ विद्यार्थी श्रमिकको दोहोरो बोझ

• पढाइ र काम सँगसँगै गर्नु पर्ने

• अंशकालिक काम (アルバイト) मा ज्यादै निर्भर

• यदि काम नपाए जीवनयापन असम्भव हुन्छ

• भाषा नआउँदा राम्रो काम पाउन सकिँदैन

३.४ आर्थिक र सामाजिक असमानता

३.४.१ आर्थिक ऋणको बोझ

• धेरै नेपाली विद्यार्थीहरू एजेन्टमार्फत आउने क्रममा २–१० लाख रूपैयाँसम्मको ऋण लिन्छन्।

• भाषाशिक्षा शुल्क, भिसा प्रक्रिया, टिकट, एजेन्ट शुल्क मिलाएर कुल लागत अत्यधिक हुन्छ।

३.४.२ जीवन खर्च

• टोकियो, ओसाका जस्ता शहरहरूमा मासिक खर्च (भाडा, खाना, यातायात) ¥१२०,००० (~१ लाख रुपैयाँ) भन्दा माथि पर्न सक्छ।

• काम गुमेपछि केही महिनासम्म बाँच्न सकिने बचत हुँदैन।

३.५ भेदभाव र सामाजिक अलगाव

३.५.१ कार्यस्थलमा भेदभाव

• “Gaikokujin wa chigau” भन्ने सोच: विदेशीहरूलाई जापानी जस्तो व्यवहार नगर्ने

• केहीजसो जापानी ग्राहकहरूले नेपालीहरूबाट सेवा लिन रुचाउँदैनन् (खास गरी介護, रेष्टुराँमा)

३.५.२ आवासमा विभेद

• केही अपार्टमेन्ट मालिकहरूले “Foreigners not allowed” भन्ने बोर्ड राख्छन्

• नेपालीलाई भाडा नदिने, अपार्टमेन्ट हेर्न बोलाउँदैनन्

३.५.३ शिक्षा प्रणालीमा समावेशीकरणको अभाव

• जापानी भाषा नबुझ्ने नेपाली बालबालिकालाई स्कूलले बुझ्न प्रयास गर्दैन

• “problem child” भन्ने लेबल दिन्छ

• धेरैजसो स्कूल ड्रपआउट हुने दर विदेशी बालबालिकामध्ये नेपालीमा उच्च छ

३.६ मानसिक स्वास्थ्य र तनाव

३.६.१ कारणहरू

• भाषिक अलगाव

• लामो कार्यसमय र थकान

• आर्थिक दबाब

• सामाजिक एक्लोपन

• घरपरिवारबाट टाढा

३.६.२ परिणामहरू

• मानसिक तनाव, चिडचिडाहट, अनिद्रा

• केही घटनामा आत्महत्या/ आत्महत्या प्रयाससमेत

३.६.३ समाधान प्रयास

• समुदायमा आधारित काउन्सिलिङ प्रयासहरू: NPO, Nepali Mental Health Japan

• Viber समूह, YouTube कार्यक्रमहरूबाट परामर्श

• जापान सरकारले पनि बिस्तारै 多文化共生政策 (multicultural coexistence policy) विकास गर्दैछ

३.७ महिला र विशेष वर्गका चुनौतीहरू

३.७.१ महिला आप्रवासीहरूको समस्या

• घरेलु हिंसा (DV): वैवाहिक तनावका घटनाहरू

• काम र बालबच्चाको दोहोरो जिम्मेवारी

• सांस्कृतिक पूर्वाग्रहका कारण आवाज उठाउन नसक्ने

३.७.२ अनधिकृत बसोबास (Overstay)

• केही नेपालीहरू वीजा नवीकरण गर्न नसकेर अवैध बसोबास गर्छन्

• काम पाउन गाह्रो, उपचार, स्कूल भर्ना गर्न असम्भव हुन्छ

• मानसिक पीडा, कानुनी जोखिम अत्यधिक

३.८ सरकार र संस्थाहरूको पहल

संस्था	पहल
NPOs (e.g. SHAPLA NEER, JNNC)	भाषा कक्षा, कानुनी सहायता
नेपाली संघ–संस्था	मानसिक स्वास्थ्य कार्यक्रम, श्रमिक सहायता
जापानी प्रशासन (市役所)	多文化支援センター स्थापना, 通訳 सेवा
NHK, JICA, Sophia University आदि	अनुसन्धान, प्रवास अध्ययन, नीति निर्माण सिफारिस

३.९ निष्कर्ष (भाग ३)

जापानमा नेपालीहरूले रोजगारी, भाषा, शिक्षा, सामाजिक स्वीकृति र मानसिक स्वास्थ्यका विविध समस्याको सामना गरिरहेका छन्। यी चुनौतीहरू केवल व्यक्तिगत होइनन्, प्रणालीगत छन्—जुन जापानी समाज, नीति, कानुन र समाजिक दृष्टिकोणसँग गाँसिएका छन्। यद्यपि, परिवर्तनको संकेत देखिँदैछ—समुदाय सङ्गठित हुँदैछ, सरकार बहुसांस्कृतिक नीतितर्फ अग्रसर हुँदैछ, र नेपालीहरूले आत्मबल र सामूहिकता मार्फत कठिनाइको सामना गरिरहेका छन्।

भाग ४: जापानमा बस्ने नेपाली महिला, बालबालिका र परिवारको जीवन

४.१ प्रस्तावना

नेपाली आप्रवासनको प्रारम्भिक चरणमा जापानमा बस्ने नेपालीहरू प्रायः एकल पुरुषहरू थिए। तर पछिल्ला दुई दशकमा वैवाहिक पुनर्मिलन, महिला श्रमिक, विद्यार्थी तथा पारिवारिक पुनर्संयोजनका कारण नेपाली परिवारहरूको उपस्थिति उल्लेखनीय रूपमा बढेको छ। यसले जापानमा नेपाली समुदायको संरचना, आवश्यकताहरू र चुनौतीहरूलाई नयाँ रूप दिएको छ। महिलाहरूले दुवै — घर र बाहिर — दोहोरो जिम्मेवारी लिइरहेका छन् भने बालबालिकाहरू भाषा, संस्कृति र शिक्षा का दृष्टिले अनौठो संक्रमणकालीन अवस्थाबाट गुज्रिरहेका छन्।

४.२ जापानमा नेपाली महिला: भूमिकाहरू र जिम्मेवारी

४.२.१ महिला आप्रवासनका स्वरूपहरू

जापानमा रहेका नेपाली महिलाहरू विभिन्न माध्यमबाट प्रवेश गरेका छन्:

आगमनको आधार	प्रतिशत (अनुमानित)	विवरण
वैवाहिक पुनर्मिलन	~४०%	नेपालमा विवाह गरेर श्रीमानसंग बस्न आएका
विद्यार्थी	~२५%	भाषा वा विश्वविद्यालयमा अध्ययन
श्रमिक	~१५%	Tokutei Ginou (介護, खाना सेवा आदि) अन्तर्गत
जापानी नागरिकसँग विवाह	~१०%	जापानी जीवनसाथीसँग
आश्रित भिसा	~१०%	श्रीमान, बुबा–आमाको आश्रित

४.२.२ प्रमुख जिम्मेवारी

• घर सम्हाल्ने: खाना पकाउने, घर सफा गर्ने, बालबच्चा हुर्काउने

• आर्थिक सहयोगी: रेष्टुराँ, होटेल, 介護, सुपरमार्केटमा अंशकालिक वा पूर्णकालिक काम

• समुदाय निर्माण: सांस्कृतिक कार्यक्रम, महिला समूह सञ्चालन

• शिक्षा सहयोगी: बालबालिकाको स्कूल सहयोग, PTA बैठकमा सहभागिता

४.३ महिला सशक्तिकरण र चुनौतीहरू

४.३.१ अवसरहरू

• कमाई गर्ने स्वतन्त्रता: धेरै महिलाहरू पहिलो पटक विदेश आएपछि आत्मनिर्भर बनेका छन्।

• शिक्षा र सीप विकास: जापानी भाषा कक्षा, ड्राइभिङ लाइसेन्स, कम्प्युटर कोर्स आदि सिक्न थालेका छन्।

• नेतृत्व विकास: महिला नेतृहरूले महिला संघ, सांस्कृतिक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएका छन्।

४.३.२ चुनौतीहरू

क्षेत्र	समस्या
काम	श्रमशोषण, भाषा समस्या, यौन दुर्व्यवहार
घर	वैवाहिक असमझदारी, घरेलु हिंसा (DV)
मानसिक अवस्था	सांस्कृतिक अलगाव, सामाजिक सञ्जालको अभाव
स्वास्थ्य	प्रसूति सेवामा भाषा समस्या, नियमित जाँचको कमी

४.४ जापानमा नेपाली बालबालिका: संस्कृतिको दोधारमा

४.४.१ भाषा र संस्कृति

• जापानी स्कूलमा पढ्ने बालबालिका प्रायः जापानी भाषामा दक्ष हुन्छन् तर नेपाली भाषामा कमजोर हुन्छन्।

• धेरै अभिभावकहरूले बच्चाहरू नेपाली भाषा, गीत, चाडपर्व सिक्न बिस्तारै प्रयास गरिरहेका छन्।

• भाषिक मिश्रणका कारण बच्चाहरूलाई सांस्कृतिक पहिचान संकट हुन सक्छ।

४.४.२ शिक्षा प्रणाली

समस्या:

• जापानी स्कूलहरूमा विदेशी विद्यार्थीप्रति संवेदनशीलता कमी

• बुझाइमा समस्या: भाषामा दक्ष नहुँदा गणित, विज्ञान बुझ्न कठिन

• बुलिङ (いじめ): विदेशी देखेर केही जापानी बालबालिकाले हाँसो, तिरस्कार गर्ने

सुधार प्रयास:

• केही स्कूलहरूमा 多文化共生学級 अर्थात् बहुसांस्कृतिक सहयोग कक्षा

• शिक्षकहरूसँग नेपाली अभिभावकको संवाद सुधार हुँदैछ

• समुदायले नेपाली भाषा र धर्मकक्षा सञ्चालन गर्दैछ

४.४.३ सामाजिक–भावनात्मक स्थिति

• जापानमा जन्मिएका वा हुर्केका नेपाली बालबालिकाहरू “म जापानी हुँ या नेपाली?” भन्ने प्रश्नमा अल्झिन्छन्।

• बुबाआमा नेपाली, साथीहरू जापानी — यो मिश्रणले भावनात्मक दूरी पैदा गर्न सक्छ।

• केही अभिभावकहरू बच्चाहरू नेपालमै पढाउने निर्णय गर्छन्, तर यो विकल्प सबैका लागि व्यवहारिक हुँदैन।

४.५ परिवारको संरचना र जीवनशैली

४.५.१ पारिवारिक संरचना

• प्रायः न्युक्लियर फ्यामिली (श्रीमान–श्रीमती र बच्चाहरू) को स्वरूप

• थोरै मात्रामा संयुक्त परिवार (बुबा–आमा, भाइबहिनी)

• अधिकांश परिवारले जापानमै स्थायी बसोबास गर्ने चाहना राख्छन्

४.५.२ दैनिकी

• बिहानबिहान बच्चा स्कूल पठाउने, श्रीमान–श्रीमती काममा जाने

• साझँमा फेरि खाना, होमवर्क, घरधन्दा

• हप्ताको अन्त्य (週末) मा सामूहिक भेटघाट, पार्क घुमघाम, नेपाल फोन

४.५.३ सांस्कृतिक अभ्यास

• दशैं, तिहार, बुद्धजयन्ती, हरितालिका तिज आदिको पारिवारिक रुपमा उत्सव

• बच्चाहरूलाई नेपाल परिचय गराउने कार्यक्रम

• YouTube, नेपाल टिभी च्यानल, भजन, गीतमार्फत सांस्कृतिक जगेर्ना

४.६ कानुनी समस्या र अधिकार

४.६.१ पारिवारिक कानुनी जटिलता

• डिभोर्स: जापानमा सम्बन्धविच्छेद प्रक्रिया सजिलो भए पनि भाषा समस्या र अधिकारबारे जानकारी नहुनाले नेपाली महिलाहरू अप्ठ्यारोमा पर्छन्।

• बाल हेरचाह अधिकार: डिभोर्सपश्चात बच्चाको अभिभावकत्व कसले पाउने भन्ने विवाद

• DV (Domestic Violence): कानुनी उजुरी गर्न नसक्ने, डर, भाषा, आत्मविश्वासको कमी

४.६.२ समाधान र सहयोग संस्थाहरू

संस्था	सेवा
NPO (e.g. Tokyo Women's Plaza, HELP, Nepalese Women's Group in Japan)	महिला हिंसाविरुद्ध सहयोग, कानुनी परामर्श, आश्रय
市役所 (City Office)	Multilingual DV 상담, अभिभावक सहायता
नेपाली संघ–संस्था	DV अभियान, बालबालिका र महिला सहायता कार्यक्रम

४.७ भविष्य दृष्टिकोण र सुधारका उपायहरू

४.७.१ महिला सशक्तिकरणमा केन्द्रित पहल

• भाषा कक्षा, सीप तालिम, नेपाली महिला समूहहरू सशक्त हुँदै गइरहेका छन्

• आत्मनिर्भरता र आत्मविश्वास बढाउन सहकारी समूह, महिला नेतृत्वको व्यवसाय

४.७.२ शिक्षा प्रणालीमा समावेशीकरण

• जापानी स्कूलहरूमा नेपाली अनुवादक, नेपाली दिवस जस्ता अभियान

• नेपाली बालबालिकाका लागि दोस्रो भाषा सहयोग कक्षा (Second Language Support)

• अभिभावक र शिक्षकबीच नियमित संवाद प्रणाली विकास

४.७.३ नेपाली भाषाको संरक्षण

• घरमै नेपाली बोल्ने वातावरण सिर्जना

• साप्ताहिक नेपाली कक्षा, नेपाली बालपत्रिका

• बच्चाहरूलाई नेपाल भ्रमण गराउने, आफ्ना हजुरबुबा–हजुरआमासँग जोड्ने प्रयास

४.८ निष्कर्ष (भाग ४)

जापानमा बस्ने नेपाली महिला र बालबालिका अब केवल "आश्रित" मात्र होइनन्, उनीहरू सामाजिक रूपान्तरणका केन्द्रमा छन्। महिलाहरूले आत्मनिर्भर, सशक्त र नेतृत्वदायी भूमिका निर्वाह गरिरहेका छन्। बालबालिकाहरू भने सांस्कृतिक दोधार, भाषिक संकट र सामाजिक समायोजनको विशेष कालबाट गुज्रिरहेका छन्। परिवारहरू सामूहिकतामा आधारित रहन थालेका छन्। तथापि, सामाजिक पूर्वाधार, समावेशी शिक्षा र मानसिक स्वास्थ्यमा अझ धेरै सुधार आवश्यक देखिन्छ।

भाग ५: जापानमा रहेका नेपाली समुदाय र संगठनहरूको भूमिका, सामुदायिक सहयोग र भविष्य निर्माण

५.१ प्रस्तावना

जापानमा रहेका नेपालीहरूको संख्या निरन्तर बढ्दै गएका कारण उनीहरूले आफ्नो पहिचान, भाषा, संस्कृतिलाई संरक्षण गर्दै सामाजिक एकता र सहयोगलाई प्राथमिकता दिएका छन्। विभिन्न नेपाली संघ–संस्था, सांस्कृतिक क्लब, भजन मण्डली, विद्यार्थी समूह, महिला संगठन र सामाजिक सहायता निकायहरू निर्माण भएका छन् जसले नेपाली आप्रवासीलाई आवश्यक सहयोग र मार्गदर्शन उपलब्ध गराइरहेका छन्। यी संस्थाहरूले शिक्षा, स्वास्थ्य, कानुनी सहायता, भाषा सिकाइ, सांस्कृतिक कार्यक्रम र मानसिक स्वास्थ्य लगायतका क्षेत्रमा सक्रिय भूमिका निर्वाह गरेका छन्।

५.२ नेपाली संघ–संस्था र उनीहरूको कार्यक्षेत्र

५.२.१ प्रमुख नेपाली संघ–संस्थाहरू

संस्था नाम	स्थान	प्रमुख कार्यहरू
जापान नेपाल कम्युनिटी (JNNC)	टोकियो	भाषा कक्षा, सांस्कृतिक कार्यक्रम, सामाजिक सहयोग
शपला नीर (SHAPLA NEER)	ओसाका	महिला अधिकार, कानुनी परामर्श, मानसिक स्वास्थ्य
नेपाल एसोसिएसन जापान (NAJ)	फुकुओका	सामाजिक मेलमिलाप, संकट व्यवस्थापन
नेपाली विद्यार्थी सङ्घ	टोकियो, ओसाका	शैक्षिक सहयोग, भाषा कक्षा, नेटवर्किङ
नेपाल युवा संघ जापान	विभिन्न	युवा विकास, रोजगार सूचना, नेतृत्व विकास

५.२.२ संघ–संस्थाको सामाजिक भूमिका

• भाषा र शिक्षा: प्रारम्भिक जापानी भाषा कक्षा, कम्प्युटर शिक्षा, बालबालिकाका लागि अतिरिक्त कक्षा सञ्चालन।

• सांस्कृतिक संरक्षण: दशैं, तिहार, छठ लगायत नेपाली चाडपर्वको उत्सव, भजन, नृत्य, लोकगीत कार्यक्रम।

• मानसिक स्वास्थ्य: परामर्श केन्द्र, तनाव व्यवस्थापन कार्यशाला, आपत्कालीन सहयोग।

• कानुनी सहायता: वीजा, रोजगार, घरेलु हिंसा र अन्य मुद्दामा सहयोग।

• सामाजिक मेलमिलाप: बार्षिक भेटघाट, खेलकुद कार्यक्रम, सामूहिक भ्रमण।

५.३ धार्मिक र सांस्कृतिक केन्द्रहरू

५.३.१ नेपाली मन्दिर र पूजा घरहरू

• जापानका ठूला शहरहरूमा नेपालीहरूका लागि हनुमान मन्दिर, शिवालय, बुद्ध मन्दिर स्थापना भएका छन्।

• यी मन्दिरहरूले नेपाली समुदायलाई आध्यात्मिक शान्ति र सामाजिक सम्पर्कको केन्द्रका रूपमा काम गर्छन्।

• चाडपर्वमा विशेष पूजा र भोजको आयोजना गरिन्छ।

५.३.२ सांस्कृतिक महोत्सवहरू

• जापानी स्थानीय सरकार र नेपाली संघ–संस्थाहरू मिलेर नेपाली सांस्कृतिक महोत्सव आयोजना गर्दछन्।

• लोकनृत्य, गीतसंगीत, नेपाली परिकारको परिचय दिने कार्यक्रमले दुवै समुदायलाई नजिक ल्याउँछन्।

• जापानीहरूमा नेपाली संस्कृतिप्रतिको रुचि र समझदारी बढाइन्छ।

५.४ सामाजिक सहायता र संकट व्यवस्थापन

५.४.१ आपत्कालीन सहायता

• कोरोनाभाइरस महामारी जस्ता आपत्कालीन अवस्थामा नेपाली संघ–संस्थाले भोजन वितरण, औषधि सहयोग र जानकारी प्रदान गरे।

• श्रम हकको उल्लङ्घनमा पीडितलाई कानुनी परामर्श र प्रहरी सम्पर्कमा सहयोग।

• मानसिक तनावमा परेका सदस्यलाई परामर्श र सामूहिक सहयोग।

५.४.२ बालबालिका र युवाको विकास

• नि:शुल्क कम्प्युटर शिक्षा, भाषा कक्षा र सांस्कृतिक कार्यक्रममा बालबालिका र युवा सहभागिता।

• युवा नेतृत्व विकास र रोजगार सम्बन्धी कार्यक्रम सञ्चालन।

• विद्यार्थीहरूको लागि शैक्षिक सहायता र मार्गदर्शन।

५.५ जापान–नेपाल सम्बन्धमा नेपाली समुदायको योगदान

• सांस्कृतिक आदानप्रदान: नेपाली समुदायले जापानीहरूलाई नेपाली भाषा, संगीत र संस्कृतिको परिचय गराएको छ।

• व्यापारिक सम्बन्ध: नेपाली व्यावसायीहरूले जापानमा रेष्टुराँ, पसल, पर्यटन सेवा स्थापना गरेर आर्थिक क्रियाकलाप बढाएका छन्।

• शिक्षा र अनुसन्धान: जापानमा रहेका नेपाली विद्यार्थी र अनुसन्धानकर्ताले नेपालमा विकास र सहयोगका काममा भूमिका खेलेका छन्।

• दूतावास र कन्सुलेट समर्थन: नेपाली समुदायले कन्सुलेटसँग मिलेर नागरिक सेवा सुधार्न र आपत्कालीन सहयोगमा सहकार्य गर्दै आएका छन्।

५.६ भविष्यका चुनौती र सम्भावना

५.६.१ चुनौतीहरू

• एकीकृत नेतृत्व अभाव: धेरै संस्था भए पनि सबै नेपालीलाई समेट्ने साझा नेतृत्वको कमी।

• स्रोत अभाव: आर्थिक र मानव स्रोतको अभावले दीर्घकालीन योजना बनाउन कठिन।

• जापानी समाजमा समावेशीकरण: अझै पनि भाषिक र सांस्कृतिक विभेदका कारण पूर्ण समावेशी बन्न कठिन।

• नयाँ पुस्ताको पहिचान संकट: दोस्रो र तेस्रो पुस्ताले जापानी र नेपाली सांस्कृतिक विच असन्तुलन महसुस गर्दैछन्।

५.६.२ सम्भावना

• डिजिटल माध्यमको उपयोग: अनलाइन भाषा कक्षा, मानसिक स्वास्थ्य परामर्श, समुदायिक सञ्जाल विस्तार।

• सहकार्य र नेटवर्किङ: जापानी संस्थाहरू र सरकारसँग सहकार्य गरेर बहुसांस्कृतिक नीति प्रवर्द्धन।

• युवा नेतृत्व विकास: युवा नेपालीहरूको सक्रिय सहभागिताले नयाँ ऊर्जा र नवीन सोच ल्याउने।

• सांस्कृतिक पर्यटन: नेपाल–जापान सांस्कृतिक पर्यटन प्रवर्द्धन गर्दै दुवै देशको सम्बन्धलाई मजबुत पार्ने।

५.७ निष्कर्ष (भाग ५)

जापानमा रहेका नेपाली समुदाय र तिनका विभिन्न संघ–संस्थाहरूले आपसी सहयोग र सामाजिक समृद्धिमा अतुलनीय भूमिका खेलेका छन्। यी संघ–संस्थाहरूले भाषा, शिक्षा, स्वास्थ्य, कानुनी सहायता र सांस्कृतिक संरक्षणमा सक्रिय भूमिका निर्वाह गर्दै नेपाली आप्रवासीलाई जीवन सहज बनाउन महत्वपूर्ण सहयोग पुर्‍याइरहेका छन्। यद्यपि दीर्घकालीन समावेशीकरण र साझा नेतृत्वमार्फत अझ प्रभावकारी हुने सम्भावना छ। भविष्यमा यी संस्थाहरूले दुवै नेपाली र जापानी समाजबीच पुलको काम गर्दै दुई संस्कृतिको बीचमा स्थायी समृद्धि र समझदारीका नयाँ मोड सिर्जना गर्नेछन्।